تزریق داخل چشمی (Intravitreal Injection) یکی از پیشرفته‌ترین و مؤثرترین روش‌های درمانی برای مدیریت بیماری‌های جدی شبکیه چشم، از جمله دژنراسیون ماکولا وابسته به سن (AMD)، رتینوپاتی دیابتی، و ادم ماکولا است. این روش پیشرفته، امروزه با موفقیت بالایی توسط بهترین چشم پزشک مشهد و سایر شهرهای ایران در مراکز فوق تخصصی انجام می‌شود. در این فرآیند، داروهایی مانند آواستین (Avastin) یا ایلیا (Eylea) مستقیماً به محفظه زجاجیه چشم تزریق می‌شوند تا با حداکثر غلظت و سرعت به بافت‌های هدف برسند. با این حال، موفقیت کامل این درمان تنها به مهارت پزشک خلاصه نمی‌شود؛ بخش بزرگی از آن به تعهد بیمار در رعایت مراقبت‌های پس از تزریق بستگی دارد.
اهمیت مراقبت‌های پس از تزریق داخل چشمی: چرا این مرحله اینقدر حیاتی است؟
چشم یک عضو فوق‌العاده حساس و استریل است. هرگونه سهل‌انگاری پس از ایجاد یک مسیر ورودی به داخل آن (محل تزریق)، می‌تواند راه را برای ورود میکروب‌ها و بروز عوارض خطرناکی مانند عفونت شدید داخل چشمی (اندوفتالمیت) باز کند. مراقبت بعد از تزریق داخل چشم، یک سپر دفاعی در برابر این خطرات هستند. این دستورالعمل‌ها نه تنها از عفونت و التهاب جلوگیری می‌کنند، بلکه با فراهم کردن بهترین شرایط برای چشم، به تسریع روند بهبودی، کاهش ناراحتی و دستیابی به نتیجه درمانی مطلوب کمک شایانی می‌نمایند. در ادامه، به تفصیل به بررسی نکات کلیدی مراقبتی می‌پردازیم.
بخش اول: دستورالعمل‌های ضروری مراقبتی
این دستورالعمل‌ها به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند: مدیریت داروها، رعایت بهداشت و محدودیت‌های فیزیکی.
۱. مصرف دقیق داروها و پیگیری‌های پزشکی
داروهای تجویز شده خط اول دفاعی چشم شما پس از تزریق هستند.
- استفاده منظم از قطره‌های چشمی: پزشک معمولاً قطره‌های آنتی‌بیوتیک (مانند سیپروفلوکساسین یا کلرامفنیکل) و گاهی قطره‌های ضدالتهاب (مانند بتامتازون) را برای جلوگیری از عفونت و کنترل التهاب تجویز می‌کند.
- روش صحیح ریختن قطره در چشم:
- ابتدا دست‌های خود را به خوبی با آب و صابون بشویید.
- سر خود را به عقب خم کنید یا دراز بکشید.
- با انگشت اشاره، به آرامی پلک پایینی خود را به سمت پایین بکشید تا یک حفره کوچک ایجاد شود.
- نوک قطره‌چکان را نزدیک چشم نگه دارید، اما اکیداً از تماس آن با سطح چشم، پلک‌ها یا مژه‌ها خودداری کنید تا از آلودگی ظرف دارو جلوگیری شود.
- یک قطره را در حفره ایجاد شده بچکانید و سپس چشم خود را به آرامی ببندید.
- برای چند ثانیه، گوشه داخلی چشم (کنار بینی) را به آرامی فشار دهید تا دارو در چشم باقی بماند.
- اگر نیاز به استفاده از چند نوع قطره دارید، بین ریختن آن‌ها حداقل ۵ دقیقه فاصله زمانی در نظر بگیرید.
- پمادهای چشمی: در برخی موارد، پماد آنتی‌بیوتیک (مانند جنتامایسین) برای استفاده در شب و به مدت یک هفته تجویز می‌شود که به محافظت طولانی‌مدت چشم در طول خواب کمک می‌کند.
۲. بهداشت و محدودیت‌های محیطی
- عدم تماس با آب: حداقل تا ۲۴ – ۷۲ ساعت پس از تزریق، از پاشیدن آب به صورت و تماس مستقیم آب با چشم تزریق شده خودداری کنید.
- ممنوعیت آرایش: حداقل تا ۳ روز پس از تزریق از هرگونه لوازم آرایشی در اطراف چشم (مانند ریمل، خط چشم و سایه) استفاده نکنید.
- محافظت از چشم در محیط
- پرهیز از شنا: حداقل تا ۳ روز (و ترجیحاً یک هفته) از رفتن به استخر، سونا، جکوزی و دریا خودداری کنید. آب این مکان‌ها حاوی کلر و باکتری‌هایی است که خطر عفونت را به شدت افزایش می‌دهند.
- محافظت در برابر نور خورشید: از قرار گرفتن در معرض نور مستقیم و شدید خورشید بپرهیزید و هنگام خروج از منزل از عینک آفتابی استاندارد استفاده کنید.
۳. محدودیت‌های فیزیکی و فعالیت‌ها
- ممنوعیت مطلق لمس و مالش چشم: این یکی از مهم‌ترین نکات است. دست‌ها منبع اصلی آلودگی هستند و مالیدن چشم می‌تواند باعث خراش قرنیه و ورود میکروب به محل تزریق شود. در صورت اشک‌ریزش، فقط اطراف چشم را با یک دستمال تمیز و به آرامی پاک کنید.
- پرهیز از فعالیت‌های سنگین: از انجام ورزش‌های شدید، بلند کردن اجسام سنگین (بیشتر از ۵ کیلوگرم)، و حرکاتی که نیاز به زور زدن دارند، برای چند روز خودداری کنید.
- عدم خم شدن ناگهانی: از خم کردن سر به پایین‌تر از سطح کمر و همچنین حرکات سریع و ناگهانی سر پرهیز کنید. این حرکات فشار داخل چشم را تغییر می‌دهند.
- محدودیت در رانندگی و کارهای دقیق: تا زمانی که دید شما به حالت پایدار و شفاف برنگشته است، از رانندگی، کار با ماشین‌آلات خطرناک و سایر فعالیت‌هایی که نیاز به دید دقیق دارند، خودداری کنید.
- استراحت کافی: به چشمان خود فرصت استراحت و بهبودی بدهید.
- فعالیت‌های مجاز: انجام کارهای سبک روزمره و دفتری، مطالعه در شرایط نوری مناسب و تماشای تلویزیون در وضعیتی که به چشم فشار نیاورد، منعی ندارد.
شناخت عوارض طبیعی از علائم هشداردهنده
دانستن اینکه چه علائمی طبیعی و چه علائمی خطرناک هستند، از استرس شما می‌کاهد و به شما کمک می‌کند تا در زمان مناسب اقدام کنید.
عوارض طبیعی و گذرا (نگران نباشید!)
مشاهده موارد زیر در ساعات یا روزهای اولیه پس از تزریق طبیعی است و معمولاً خودبه‌خود برطرف می‌شود:
- احساس خفیف درد، سوزش یا وجود جسم خارجی: این حس معمولاً ناشی از ماده ضدعفونی‌کننده و خودِ تزریق است و طی چند ساعت تا یک روز از بین می‌رود.
- قرمزی یا خون‌مردگی کوچک: لکه‌ای قرمز در سفیدی چشم (محل تزریق) بسیار شایع است و مانند یک کبودی ساده، طی یک تا دو هفته جذب می‌شود.
- اشک‌ریزش و حساسیت به نور: این علائم نیز موقتی هستند.
- مشاهده نقاط شناور (مگس‌پران) یا حباب: ممکن است یک یا چند نقطه تیره، سایه متحرک یا حبابی کوچک در میدان دید خود مشاهده کنید. این‌ها معمولاً ذرات بسیار ریز هوا هستند که همراه با دارو وارد چشم شده‌اند و طی ۲۴ تا ۴۸ ساعت جذب و ناپدید می‌شوند.
- تاری دید موقت: دید شما ممکن است در ساعات اولیه به خوبی قبل از تزریق نباشد. این حالت نیز معمولاً طی یک روز بهبود می‌یابد.
علائم هشداردهنده (نیازمند مراجعه فوری به پزشک)
در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر، بدون معطلی با چشم‌پزشک خود یا یک مرکز اورژانس چشم‌پزشکی تماس بگیرید. این علائم می‌توانند نشانه عفونت (اندوفتالمیت) یا عوارض جدی دیگر باشند:
- درد شدید و پیش‌رونده: دردی که با مسکن‌های معمولی تسکین نمی‌یابد و به مرور زمان بدتر می‌شود.
- کاهش دید پیش‌رونده: اگر تاری دید شما به جای بهتر شدن، شدیدتر می‌شود یا بخشی از میدان بینایی خود را به صورت یک سایه یا پرده تاریک از دست می‌دهید.
- قرمزی شدید و منتشر: قرمزی که تمام سفیدی چشم را در بر گرفته و روزبه‌روز شدیدتر می‌شود.
- ترشحات چرکی: خروج ترشحات زرد یا سبز رنگ و غلیظ از چشم.
- تورم شدید پلک‌ها.
- افزایش ناگهانی تعداد مگس‌پران‌ها (به خصوص اگر با جرقه‌های نوری همراه باشد).
- تهوع و استفراغ (که می‌تواند نشانه افزایش شدید فشار چشم باشد).
جمع بندی مراقبت بعد از تزریق داخل چشم
تزریق داخل چشمی یک همکاری دوجانبه بین شما و پزشک و انتخاب بهترین کلینیک فوق تخصصی چشم است. با رعایت دقیق و مسئولانه این دستورالعمل‌ها، شما نقش خود را در این همکاری به بهترین شکل ایفا می‌کنید و به حفظ و بهبود گران‌بهاترین حس خود، یعنی بینایی، کمک خواهید کرد. به یاد داشته باشید که دوره بهبودی کوتاه است، اما تأثیر رعایت نکات آن، دائمی خواهد بود.
